Bazardüzü zirvəsi Böyük Qafqaz silsiləsində uca gözətçi kimi ucalır, təbii əzəmətin və mədəni əhəmiyyətin gerbidir. Dəniz səviyyəsindən 4466 metr hündürlükdə əzəmətlə ucalan bu əzəmətli zirvə Azərbaycan və Rusiya Dağıstan Respublikası arasında sərhəddə uzanaraq özünün sarsılmaz gözəlliyi və tarixi cazibəsi ilə diqqəti cəlb edir.

Adının dağın ətəyində Bazardüzü düzü, dağın ətəyində yerləşmiş bazar ərazisi götürür. Şahnabad çayı və Yatıq çayın  vadisi daxilində yerləşən bu düzənlik uzun müddət tacirlər üçün qovşaq rolunu oynamış, bölgənin etnotoponimiyasına əsas vermiş və zirvəni zəngin mədəni irs özündə hopdurmuşdur. Şahyaylağın yuxarı hisssində yerləşən bu bazara yaxın və uzaq ərazilərdən tacirlər ticarət üçün gəlmişlər. Dağıstanın Kuruş kəndi, Qəbələ, Xınalıq və Laza kəndlərində əraziyə yüklərin daşınması üçün araba yolları salınmışdır. Sərt qayların üzərində qayaları çapılaraq salınmış yolların bir çoxu indidə qalmaqdadır.

Üç fərqli zirvədən ibarət olan Bazardüzü zirvəsi Azərbaycanın ən hündür nöqtəsi, milli qürur və təbiət möcüzəsi simvolu kimi ucalır. Onun böyük miqyası əsrlər boyu tədqiqatçıları və macəraçıları valeh edib, onları çətin yamaclara və panoramik mənzərələrə cəlb edib.

Bazardüzün kəşfiyyatının tarixi 1847-ci ildə rus topoqrafı A. Aleksandrovun onun zirvəsini fəth etmək üçün qabaqcıl ekspedisiyaya çıxdığı vaxtdan başlayır. Onun cəsarətli yüksəlişi Qafqaz dağlarının cazibədarlığına və çətinliyinə işıq salaraq, zirvənin ilk sənədləşdirilmiş fəthini qeyd etdi. Aleksandrovun qalıcı irsi 1850-ci illərdə Bazardüzündə uzun müddət qaldığı müddətdə bu uca zirvənin sirlərini açaraq və gələcək kəşfiyyatlar üçün zəmin yaradaraq, onun dəqiq xəritə çəkmə səyləri ilə tarixə daha da həkk olunur.

Tarixli keçmişinə baxmayaraq, Bazardüzü macəraçıları və alpinistləri onun nəhəng yamaclarında bacarıqlarını sınamağa çağırmağa davam edir. Dünyanın bir çox ölkəsində yay aylarında dağçıları qəbul edir.

Bazardüzün müasir tarixinin ən diqqətəlayiq səhifələrindən biri 1993-cü il avqustun 29-da Elman Mübariz oğlu Rəhimovun rəhbərliyi ilə açılmışdır. Bu ekspedisiya dağa olan marağı yenidən artıraraq, onun alpinizm həvəskarları üçün əsas yer kimi reputasiyasını möhkəmləndirdi. Üstəlik, Bazardüzünə ilk qış yüksəlişi 2017-ci ildə İsgəndərov Babək Ağabala oğlu tərəfindən həyata keçirilib və bu əlamətdar zirvənin davam edən kəşfiyyatında mühüm mərhələ olub.

Bununla belə, heyranedici gözəlliyi və tarixi fəthləri arasında Bazardüzü iqlim dəyişikliyinin qorxunc təhlükəsi ilə üz-üzədir. Onun zirvəsini tutan çoxəsrlik buzlaqlar davamlı olaraq geri çəkilir və ətraf mühitin deqradasiyasına dair bariz bir xatırlatma yaradır. Buzlaqların kiçik bir hissəsi Dağıstan tərəfində qaldığı halda, iqlim dəyişikliyinin pozulması dağın kövrək ekosistemini yenidən formalaşdırmağa başlayıb. Bir vaxtlar donmuş genişlik indi daha yüksəkliklərdə bitki həyatının zəbtini görür, dağ keçiləri, canavarlar, tülkülər və hətta ayılar kimi yerli vəhşi təbiətin yaşayış mühiti dərin transformasiyaya məruz qalır.

Əslində, Bazardüzü zirvəsi təkcə insan səylərinin və kəşfiyyatının sübutu kimi deyil, həm də dəyişən iqlim şəraitində ətraf mühitin qorunmasına təcili ehtiyac olduğunu xatırladır. Sərgüzəştçilər onun çətin yamaclarına və nəfəs kəsən mənzərələrinə cəlb olunmağa davam etdikcə, bu təbii möcüzənin qorunması gələcək nəsillər üçün vacib olur.